Juebia, 2.08.2012 dala 20.30

„La flora dla Dolomites de dan n 200 milions de ani nchin ncueicundi“

Cunferënza cun Evelyn Kustatscher, paleontologa dl Museum dla Natura Bulsan y Elena Bortoluzzi

(tla rujeneda taliana)

La flora dla Dolomites ne ie nia for stata coche la pudon uservé sun nosta montes aldidancuei.
Dan milons de ani, per ejëmpl ai tëmps di dinosauries ne fova nosc raion nia n paesaj fat de crëpes ma de isules tropicheles. L ne fova mo degun ciofes y lëns da flëura, l cresciova plantes che ie suen mortes ora. La gran pert dla flora che crësc ncueicundi te nosta Dolomites se à nravisà te chësc raion permò do l’ultima dlaciazion dan 12.000 ani y mostra su adatamënc de marueia a chësc ambient de vita tan particuler.

Dan milions de ani fova la plantes y i tieres che vivova tl raion dla Dolomites defin defrënc dala flora y fauna de ncueicundì. I gran mudamënc geologics y tlimatics à purtà pro che truepa sortes ie mortes ora, ma che per fertuna à lascià fusties te vel’ raions, coche per ejëmpl ti crëps dla Dolomites, rics de curëc y fossìi. La testemunianzes plu vedles de plantes tla Dolomites arjonj ca. 260 milions de ani, scebën che tl Trentin-Südtirol an abinà nchinamei plantes fossilisedes de dan 275 milions de ani y passa. Ntan l Permian, l tëmp de dan 260 milions de ani, ne fova l raion dla Dolomites nia furmà da crëps y montes, ma da na gran planadura cun n tlima ciaut y sut. Te chësc tëmp chersciovel dantaldut lëns da odla y d’autra plantes coche l felesc y codes de giat. Propi te Gherdëina, plu avisa tla Arenaries de Cuecenes japé de Secëda à bera Heinrich Moroder de Doss giapà su i resc ciarbunisei de chësc vedl lën da odla, batejà dai studiëusc cun l inuem scientifich de „Ortiseia“, y che ie da udëi tla sezion de geologia y paleontologia dl Museum de Gherdëina.
Sce n fajëssa n viac de reviers tl tëmp da ntlëuta nchin ncueicundì, pudëssen abiné n ambient de vita y de vegetazion che muda tresora, sibe ajache l se à mudà l tlima y l ambient de vita, sibe per l svilup dla plantes nstësses. Man man cumparëscel sortes de plantes defrëntes y ënghe for plu „modernes“, che ti semea a chëles che nëus cunescion aldidancuei. L cumparësc y scumparësc spiages longes y lerges, ijules de curel y vulcans curìi da na vegetazion trupichela, y per stlù ju n mer scialdi sot. Permò canche l scumencerà a se furmé la prima montes ntan la furmazion dla Elpes, deventa l tlima tla Dolomites plu mujel cun mo d’autra plantes. N grum de grupes de plantes dl passà ie mortes ora coche nce i dinosaurs, alincontra iel d’autres che viv inant te si „descendënc“ y che abinon mo śën.
La flora dla Dolomites da ncueicundì ie dantaldut l resultat dla gran mudazions tl raion dla Elpes da dan 2 milions de ani. Dlaciazions ora de mesura à gaujà che l ie unì desnaturà na gran pert dla flora che chersciova ntlëuta tlo da nëus. La plantes che ne n’ie nia mortes ora à abinà na luegia te raions plu adatei. Ora de chël possen usservé che l’ ie unì su de plu sortes tipiches dl ambient artich o dla planadures asiatiches bele usedes a n tlima plu frëit. Per chësta rejon ie la flora aldidancuei spezialmënter rica de sortes “endemiches“, che n possa mé abiné tla Dolomites.
La cunferënza pieta n viac tres la nrescides plu mpurtantes de plantes fossilisedes tl raion dla Dolomites. Evelyn Kustatscher mostra su tan defrënt che fova l mond passà, nce per ntënder miec la gran mpurtanza che chisc resć fossilisei à abù per la recostruzion dl tlima de dan milions de ani.
Elena Bortoluzzi spligherà l’uriginn y la evoluzion dla flora dla Dolomites, se cunzentran dantaldut sun l carater “bio-ecologich“ dla 7 sortes “endemiches“ de nosc raion: Campanula morettiana, Primula tyrolensis, Saxifraga facchinii, Draba dolomitica, Rhizobotrya alpina, Sempervivum dolomiticum, Saxifraga depressa. L ti unirà dat dantaldut mpurtanza ala mudazions plu cunesciudes de duta chëla sortes che crësc su per i cherzuei y che ie usedes a tenì ora cundizions de vita da mont scialdi ries.